Η συζήτηση -νομική και μη- γύρω από τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης είναι πιο έντονη από ποτέ σε παγκόσμιο επίπεδο. Ειδικά στην Ε.Ε. η δημοσιευθείσα πρόταση Κανονισμού για την τεχνητή νοημοσύνη έχει δημιουργήσει μία πιο ξεκάθαρη εικόνα ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης των συστημάτων ΤΝ σε ευρωπαϊκό επίπεδο με την κατηγοριοποίηση τους βάσει του ενδεχόμενου κινδύνου για τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις ελευθερίες, αν και η οριστικοποίηση και υποχρεωτική εφαρμογή του δεν αναμένεται πριν το 2026.

Ο Κανονισμός για την ΤΝ θα εφαρμόζεται παράλληλα με τον Γενικό Κανονισμό για την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα 2016/679 στο πλαίσιο που τα συστήματα ΤΝ συλλέγουν και επεξεργάζονται προσωπικά δεδομένα. Εντούτοις, η ίδια η φύση της λειτουργίας των συστημάτων ΤΝ αποτελεί σημαντική πρόκληση όσον αφορά στη λήψη της συγκατάθεσης των υποκειμένων των δεδομένων.

Σύμφωνα με τον Γενικό Κανονισμό, η επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων, εφόσον δεν υφίσταται άλλη νομική βάση επεξεργασίας, είναι σύννομη μόνο εάν και εφόσον το υποκείμενο των δεδομένων έχει συναινέσει στην επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα του για έναν ή περισσότερους συγκεκριμένους σκοπούς.

Η συγκατάθεση θα πρέπει να λαμβάνεται πριν εκκινήσει η επεξεργασία από τον υπεύθυνο επεξεργασίας σε κατανοητή και εύκολα προσβάσιμη μορφή, με σαφή και απλή διατύπωση, χωρίς καταχρηστικές ρήτρες. Για να θεωρηθεί η συγκατάθεση εν επιγνώσει, το υποκείμενο των δεδομένων θα πρέπει να γνωρίζει τουλάχιστον την ταυτότητα του υπευθύνου επεξεργασίας και τους σκοπούς της επεξεργασίας για την οποία προορίζονται τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα. Η συγκατάθεση δεν θα πρέπει να θεωρείται ότι δόθηκε ελεύθερα αν το υποκείμενο των δεδομένων δεν έχει αληθινή ή ελεύθερη επιλογή ή δεν είναι σε θέση να αρνηθεί ή να αποσύρει τη συγκατάθεσή του χωρίς να ζημιωθεί.

Το βασικό ζήτημα που εντοπίζεται είναι το κατά πόσο ο υπεύθυνος επεξεργασίας μπορεί να ενημερώνει πλήρως το υποκείμενο των δεδομένων για τους σκοπούς της επεξεργασίας, δεδομένου ότι τα συστήματα ΤΝ δύνανται σε μεγάλο βαθμό να προχωρούν αυτόνομα στη δημιουργία «αόρατων» συσχετισμών μεταξύ των δεδομένων και στη δημιουργία νέων δεδομένων τα οποία αφορούν στο υποκείμενο των δεδομένων. Ταυτόχρονα, τα συστήματα ΤΝ επαναχρησιμοποιούν αδιάκοπα τα δεδομένα επανακαθορίζοντας τους σκοπούς της επεξεργασίας, καθιστώντας ακόμα μεγαλύτερη την πρόκληση της ορθής ενημέρωσης του υποκειμένου και της λήψης της συγκατάθεσης. Ειδικά ως προς τα συστήματα μηχανικής μάθησης, η συμμετοχή του Υπευθύνου Επεξεργασίας στη διαμόρφωση των νέων συσχετισμών και άρα των νέων δεδομένων είναι από ελάχιστη έως ανύπαρκτη, γεγονός που μειώνει την αξία της συγκατάθεσης δεδομένης και της έλλειψης δυνατότητας πρόβλεψης του αποτελέσματος του συστήματος ΤΝ.

Σημαντικό ζήτημα εντοπίζεται και στην περίπτωση κατά την οποία το υποκείμενο των δεδομένων ανακαλέσει την συγκατάθεση του. Η ανάκληση της συγκατάθεσης δεν έχει αναδρομική ισχύ, εντούτοις συνεπάγεται την υποχρέωση πλήρους διαγραφής των δεδομένων του υποκειμένου από τον Υπεύθυνο Επεξεργασίας. Η άσκηση του δικαιώματος αυτού, όμως, ενδέχεται να αποτελέσει απειλή για την ανάπτυξη της ΤΝ, η οποία βασίζεται στα δεδομένα για να εκπαιδευτεί. Επιπρόσθετα, ενδέχεται να υπάρξει αλλοίωση στην αντιπροσωπευτικότητα του συνόλου των δεδομένων, γεγονός το οποίο θα μπορούσε να οδηγήσει σε «κακή» εκπαίδευση του συστήματος ΤΝ και ως εκ τούτου σε προκατάληψη κατά τη λήψη των αποφάσεων του. Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντικό να διασφαλίζεται τεχνικά ότι η διαγραφή δεδομένων δεν επηρεάζει την αντιπροσωπευτικότητα του συνόλου των δεδομένων. Σε κάθε περίπτωση, η πλήρης διαγραφή των δεδομένων του υποκειμένου δεν είναι εφικτή, καθώς όπως αναφέρθηκε ανωτέρω τα δεδομένα επαναχρησιμοποιούνται παράγοντας συνεχώς νέα δεδομένα που σχετίζονται εν όλω ή εν μέρει με το υποκείμενο.

Συμπερασματικά, η σκοπούμενη διαφάνεια που προβλέπεται στον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων διαφαίνεται ότι θα είναι η μεγαλύτερη πρόκληση σε ό,τι αφορά στη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από τα συστήματα ΤΝ. Ειδικά η ορθή λήψη της συγκατάθεσης αποτελεί ένα σημαντικό στοίχημα, το οποίο φαίνεται ότι θα κερδηθεί δύσκολα από τους Υπεύθυνους Επεξεργασίας, με τον κίνδυνο να επηρεάσει την ορθή εκπαίδευση των συστημάτων ΤΝ.

Όπως δημοσιεύθηκε στο athensvoice.gr