Η τεχνητή νοημοσύνη είναι μέρος της ζωής μας περισσότερο από ό,τι συνειδητοποιούμε: από τον αλγόριθμο που μας επιτρέπει να κάνουμε πληρωμές ηλεκτρονικά, τους αλγόριθμους που μας απαντάνε όταν θέτουμε ερωτήματα σε ιστότοπους μεγάλων εταιρειών σαν να είναι άνθρωποι έως την «έξυπνη σκούπα», τις εφαρμογές αναγνώρισης εικόνων, τα «έξυπνα» αυτοκίνητα και πολλές ακόμα εφαρμογές στη ζωή μας. Η βάση στην οποία εδράζεται η τεχνητή νοημοσύνη είναι τα δεδομένα. Η επεξεργασία και διαχείριση τους είναι η επανάσταση των καιρών μας, ενδεχομένως με πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο στην ανθρωπότητα ακόμα και από την βιομηχανική επανάσταση.

Η εξέλιξη στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, ενώ βοηθά κι αναμένεται να βοηθήσει απείρως περισσότερο την ανθρωπότητα στη βελτίωση του βιοτικού της επιπέδου και την αύξηση του προσδόκιμου ζωής, αναπτύσσεται ήδη με ραγδαίους ρυθμούς κυρίως στους τομείς της υγείας (δια της αυτόματης επεξεργασίας μεγάλου συνόλου δεδομένων και της σχεδόν αυτοματοποίησης τόσο της διάγνωσης, όσο της πρόβλεψης και πρόληψης, της πιο ακριβούς και ταχείας χειρουργικής παρέμβασης, της ανακάλυψης κι ερμηνείας των αιτιών ιατρικών περιπτώσεων), της προστασίας του περιβάλλοντος και διαχείρισης φυσικών καταστροφών (παρατήρηση, κατάταξη, και διαχείριση των συστημάτων του πλανήτη, εξοικονόμηση ενέργειας, προβλέψεις επί της συμπεριφοράς και των αναγκών των ειδών του πλανήτη, προβλέψεις καταστροφών, ανάπτυξη μέσων προστασίας κλπ), της ανάπτυξης και διαχείρισης εναλλακτικών πηγών ενέργειας, των μετακινήσεων (το «έξυπνο» αυτοκίνητο είναι ήδη «καθ’οδόν» δημιουργώντας τεράστιες συζητήσεις γύρω από τη διαχείριση ηθικών ζητημάτων), της επιχειρηματικότητας (δια της ανάπτυξης μεθόδων ανάλυσης και πρόβλεψης, δια της αυτοματοποίησης διαδικασιών κλπ), των συστημάτων γεωεντοπισμού, της επεξεργασίας φυσικής γλώσσας (Natural language processing), της δημιουργίας φυσικής γλώσσας(Natural Language generation) και της επικοινωνίας.

Τεράστια νομικά ζητήματα εγείρονται από τις ανωτέρω πτυχές και από πολλές ακόμα που άπτονται του συγκεκριμένου πεδίου της επιστήμης και της τεχνολογίας, παρουσιάζοντας έτσι την ανάγκη να εξετασθούν νομικά ζητήματα, όπως:

1. Ποιος είναι ο ορισμός του ανθρώπου; Ο νομικός ορισμός της έννοιας του ανθρώπου, του ανθρωποειδούς, της μηχανής και συναφών δημιουργημάτων της τεχνητής νοημοσύνης θα απαιτηθεί σε ζητήματα όπως: ο προσδιορισμός της υπαιτιότητας, η κτήση πλήρων ή περιορισμένων δικαιωμάτων ή την μη κτήση αυτών, καθώς, η ρύθμιση ζητημάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Από φιλοσοφικής άποψης τίθενται ερωτήματα όπως τι είναι αυτό που θα ξεχωρίζει τον άνθρωπο από μια μηχανή τεχνητής νοημοσύνης αφού και οι δυο θα χουν την δυνατότητα λογικής σκέψης, δημιουργίας, διαλόγου και σύνθεσης; Μήπως η ανθρωπότητα δημιουργεί ένα καινούργιο πλαίσιο «δουλείας»?
2. Δικαιώματα: τα προϊόντα τεχνητής νοημοσύνης με αυτόνομη προσωπικότητα θα δύνανται να έχουν δικαιώματα; Τα δικαιώματά τους θα έχουν διαβάθμιση ανάλογα με τον βαθμό της νοημοσύνης και της αυτονομίας της κάθε μηχανής; Ποιες θα είναι οι υποχρεώσεις του ανθρώπου έναντι αυτών; Τα δικαιώματα θα δημιουργηθούν σε βάση ισότητας με τον άνθρωπο ή θα υιοθετηθεί νομοθετικά η λογική των δικαιωμάτων που έχουν τα ζώα συντροφιάς ή τα οικόσιτα ζώα, ενώ τις αντίστοιχες υποχρεώσεις έναντι του νόμου θα έχει ο άνθρωπος – ιδιοκτήτης; Ένα προϊόν τεχνητής νοημοσύνης θα είναι ιδιοκτησία ενός ανθρώπου ή θα πρέπει να έχει δικαίωμα και το προϊόν τεχνητής νοημοσύνης να αρνηθεί ή να επιλέξει ιδιοκτήτη; Ποιο άλλο νομοθετικό μοντέλο θα μπορούσε να ρυθμίσει τα ανωτέρω ζητήματα;
3. Προσωπικά δεδομένα: τα προσωπικά δεδομένα των ανθρώπων συλλέγονται ασταμάτητα και από πηγές που ενδεχομένως ο άνθρωπος δε συνειδητοποιεί. Το υπάρχον πλαίσιο προστασίας επαρκεί για να ρυθμίσει την προστασία και την ορθή τους χρήση; Επιπρόσθετα, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε στο μέλλον για προσωπικά δεδομένα των προϊόντων τεχνητής νοημοσύνης και υπό ποιες προϋποθέσεις; Σε συνομιλίες ανθρώπων –  μηχανών ποιο νομοθετικό πλαίσιο προστασίας της ιδιωτικότητας θα εφαρμοστεί;
4. Υπαιτιότητα: βασισμένο στο ηθικό τεστ γνωστό ως «trolley problem», το ζήτημα του «έξυπνου», πλήρως αυτοματοποιημένου αυτοκινήτου, το οποίο επιλέγει να παρασύρει και να σκοτώσει τον πεζό που «πετάγεται» μπροστά του αντί να φρενάρει απότομα ή να στρέψει το αυτοκίνητο δεξιά ή αριστερά όπου υφίσταται εμπόδιο, προκειμένου να αποφύγει τον τραυματισμό των επιβατών του αποτελεί την εξελιγμένη εκδοχή του. Ποιός ευθύνεται για το έγκλημα; Ο κατασκευαστής του αυτοκινήτου; Ο προγραμματιστής του αυτοκινήτου; Ο κάτοχος του αυτοκινήτου; Το ίδιο το αυτοκίνητο, το οποίο ενδεχομένως επεξεργάστηκε όλα τα δεδομένα που μπόρεσε να συλλέξει από το περιβάλλον του κι έλαβε αυτοβούλως την απόφαση να χτυπήσει τον πεζό; Και ποιοι κανόνες δικαίου θα εφαρμοστούν; Υπό ποία δωσιδικία;
5. Πνευματική Ιδιοκτησία: η εξέλιξη στην τεχνητή νοημοσύνη δημιουργεί προκλήσεις και στον τομέα των προϊόντων της πνευματικής ιδιοκτησίας. Θα μπορούσε ένα προϊόν τεχνητής νοημοσύνης και υπό ποίες συνθήκες να αποτελέσει τον μόνο δικαιούχο ή και συνδικαιούχο σε ευρεσιτεχνία ή σε βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα; Θα μπορούσε να θεωρηθεί δικαιούχος των πνευματικών δικαιωμάτων ενός πίνακα, ενός βιβλίου, μίας μουσικής σύνθεσης ή ακόμα και μίας επιστημονικής ανάλυσης;
6. Δεδομένα, ασφάλεια και προστασία της ιδιωτικότητας: τα προϊόντα τεχνητής νοημοσύνης συλλέγουν προσωπικά δεδομένα, τι εγγυήσεις όμως υπάρχουν ότι αυτά τα δεδομένα προστατεύονται επαρκώς ή χαίρουν διαχείρισης βάσει των εθνικών (και κοινοτικών) κανόνων δικαίου ή ακόμα και των γενικώς παραδεδεγμένων κανόνων της ηθικής; Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα social chatbots (ιδ. και υπό Βi), των οποίων η λειτουργία βασίζεται στη συλλογή προσωπικών δεδομένων των ατόμων με τα οποία συνομιλούν και των οποίων κάνουν χρήση τόσο σε επόμενη συνομιλία με το ίδιο άτομο όσο και σε συνομιλίες με άλλα άτομα. Δεδομένου ότι είναι πρακτικώς αδύνατο να είναι κανείς αόρατος online, πόσο εφικτή είναι η επαρκής προστασία της ιδιωτικότητας και σε ποιο νομικό πλαίσιο;
7. Ζητήματα ανταγωνισμού και προστασίας καταναλωτή: σε αυτό το πολύ ευρύ πεδίο της ζωής μας τίθενται ερωτήματα όπως: ποιο πλαίσιο ρυθμίζει την περίπτωση όπου ένα ρομπότ δεν είναι κατάλληλο για τη χρήση για την οποία προορίζεται; Θα μπορούσε να είναι υπαίτιο παραπλανητικής συμπεριφοράς ή μέρος συμπαιγνίας έναντι ανταγωνιστικής εταιρείας; Θα πρέπει να ορισθεί ο βαθμός πρωτοβουλίας που θα δύναται να παίρνει ένα προϊόν τεχνητής νοημοσύνης όταν διενεργεί συναλλαγές για λογαριασμό τρίτων; Πού θα πρέπει να σταματάει η παρεμβατικότητα του νομοθέτη προς όφελος της επιστήμης;
8. Ζητήματα Δωσιδικίας: η χρήση των προϊόντων τεχνητής νοημοσύνης δε γνωρίζει σύνορα. Προκύπτει, ως εκ τούτου, το ζήτημα ποιο δίκαιο είναι εφαρμοστέο σε περίπτωση παραβίασης δικαιώματος προσώπου, σε περίπτωση αδικοπραξίας ή σε περίπτωση τέλεσης εγκλήματος κατά το ποινικό δίκαιο.
9. Ηθικά Ζητήματα: κυρίαρχο ζήτημα σε ό,τι αφορά στην τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί το ηθικό μέρος του πράγματος. Ερωτήματα όπως είναι «εφικτό, αλλά είναι ηθικό;» ή «στην περίπτωση lose-lose κατάστασης (ιδ. «έξυπνο αυτοκίνητο») ποια είναι η πιο ηθική επιλογή;» ή ακόμα και «η τεχνητή νοημοσύνη θα ελαχιστοποιήσει τις θέσεις εργασίας για τους ανθρώπους, πώς θα το διαχειριστούν οι κυβερνήσεις;» απασχολούν ήδη τους πολίτες και τους νομοθέτες. Υποθετικά σενάρια δημιουργούνται, χωρίς ακόμα να έχουμε απαντήσεις για την πιο ηθικά ορθή επιλογή που θα πρέπει να «υποχρεωθεί» να λάβει ένα προϊόν τεχνητής νοημοσύνης.

Η συζήτηση για τα ανωτέρω ζητήματα αναμένεται μακρά, ενώ οι εξελίξεις στον τομέα της τεχνολογίας είναι ασταμάτητες. Το μόνο σίγουρο είναι ότι μία νέα εποχή έχει ήδη ξεκινήσει για την ανθρωπότητα και εξαρτάται από εμάς τους ίδιους πώς θα χρησιμοποιήσουμε τα νέα μέσα που τίθενται σταδιακά στη διάθεσή μας.

Ηλιάνα Κωστή

Δικηγόρος, LLM ειδικευμένη σε θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας, προσωπικών δεδομένων και τεχνητής νοημοσύνης.